ابوالفضل اقبالی معمار قانون حجاب کیست؟ | ماجرای نویسنده رمانهای درام در حوزه حجاب که ستاره اقبالش در دولت رییسی طلوع کرد
رویداد ۲۴| سیما پروانه گهر: ابوالفضل اقبالی این روزها پیگیرتر از همیشه از رسانهای به رسانه دیگر میرود و اصلیترین و شاخصترین چهره در دفاع از قانونی است که ابلاغ نشده و اقبالی معمار آن است. سال ۱۴۰۱ کمتر کسی نام ابوالفضل اقبالی را شنیده بود، او رمان نویسی بود که دادستانهایی درام گونه در حوزه حجاب مینوشت. اما به یکباره نامش بعد از نگارش لایحه حجاب بر سر زبانها افتاد.
این که چگونه یک رمان نویس قانون نویس شد از عجایبی است که در دوران گذار از دولت سیزدهم رخ داده و علت معلومی ندارد. این روزها، اما اقبالی برای خودش چهره مطرحی است؛ مرکز مشاوره خانواده دارد، دوره زیست عفیفانه تدریس میکند، یک تنه علیه مخالفان ابلاغ قانون حجاب ایستاده و با اظهارنظرهای شاذ اش درباره مساله رضایت زن در تمکین جنسی از شوهر به ترند فضای مجازی تبدیل شده است. از دو سال پیش اظهارنظر حاشیه ساز کم نداشت. مهر ۱۴۰۳ بود که گفت «بیحجاب مزاحم ماست، نباید تحمل شود.» ویژگی مهم اقبالی برخلاف بسیاری از مدافعان لایحه و مصوبه حجاب این است که او از منظر اجتماعی و نه فقهی از موضوع حجاب دفاع میکند. جمله معروف او مبنی بر عدم لزوم و ضرورت تحمل بیحجاب برگرفته از توضیحی است که او در برنامه تلویزیونی «بدون گارد» گفته است: «تحمل مخالف، رفتار اخلاقی است، اما بیحجابی مزاحمت برای ماست و تحمل مزاحم رفتاری انفعالی است».
البته اگرچه اقبالی در دفاع از لایحه حجاب و مبارزه با آنچه بیحجابی میخواند به احادیث و روایات و مبانی فقهی استنادی نمیکند، اما همچون برخی از روحانیون که نامشان در موضوع لایحه حجاب در میان است ابایی از دفاع از تبعات اجتماعی ناشی از اجرای این قانون ندارد و درست همانند برخی از این چهرهها تبعات اجتماعی ناشی از اجرای لایحه حجاب بعد از تبدیل شدن به قانون را عادی انگاری میکند.
بیش از دو سال پیش در یک مناظره با احمد بخارایی - جامعه شناس- وقتی مجری میپرسد که «با توجه به اینکه برای سلبریتیها جریمههای بیشتر تعیین کردهاید آیا نباید نگران بود این رفتارها به مهاجرت بینجامد؟» او با خونسردی جواب داد که «جریمههای آنان را بیشتر تعیین کردیم، چون رفتارشان تبعیت اجتماعی دارد ولی اگر هم به مهاجرت بینجامد، خوب بینجامد!» او اگرچه بلافاصله بعد از گفتن این عبارت تاکید میکند که «البته قدم هنرمندان روی چشم ما!»
اظهارات اقبالی در همان زمان البته با واکنش تند کاربران فضای مجازی مواجه شد. بسیاری مطالبی با این محتوا منتشر کردند که «قدمتان روی چشم برای فردی بیرونی به کار میرود نه کسی که با متلک بدرقه اش میکنید. یک ایرانی متولد ۱۳۶۲ که نماینده اقلیت جامعه است (به گواه انتخابات ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲) نمیتواند به ایرانیان دیگر بگوید قدمتان روی چشم! چون این خاک که متعلق به اوی تنها نیست!»
بهرغم همه این نقدها و موضعگیریها در برابر لایحه حجاب و اظهارات اقبالی، او در سه سال و اندی گذشته تئوریهای اجتماعی عجیبی درباره موضوع حجاب نیز ارائه داده که به واقع برای نخستینبار بود که طرح میشد. نمونه روشن آن اظهاراتش درباره موضوع اثرات بیحجابی در مناظره با احمد بخارایی بود که گفت: «بیحجابی جلوی حرص و ولع را میگیرد در حالی که هر چه افراد حریصتر و گرمتر و پرقدرتتر و ولع بیشتری داشته باشند برای تشکیل خانواده مصممتر میشوند و اگر در غرب خانوادهها واقعی نیست به خاطر این است که ولع ندارند و بعد از آن آماری ارائه دادم یا همین اظهارات اخیرش که باب کلیدواژه خودارضایی را وسط بحث حقوقی باز کرد.
ابوالفضل اقبالی؛ دهه شصتی در کوران حوادث ۸۸
اقبالی متولد سال ۱۳۶۲ است. در زمان انتخابات پرماجرای ریاست جمهوری دهم لیسانس علوم اجتماعی گرفت. بعد به سراغ تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد مطالعات زنان در دانشگاه غیردولتی خوارزمی رفت و صبر کرد تا از کانالی دیگر وارد حوزه تاثیرگذاری اجتماعی شود: «کارگردانی» مهمترین قانون در حوزه حجاب که نهتنها زنان بلکه دایره شمولی درباره زندگی ۸۵ میلیون ایرانی دارد.
بیشتر بخوانید: دغدغه معمار قانون حجاب درباره خودارضایی و تمکین جنسی زنان از شوهر| چرا یک نفر آقای اقبالی را از برق نمیکشد؟
کارشناس هوادار قانون حجاب: خیابان که اتاق خواب نیست/ به بی حجاب تذکر بدهی میگوید به تو چه ربطی دارد
مهر ۱۴۰۳ خبر آمد که عضو هیئت علمی الزهرا شده است آن هم در زمانی که تنها دو ماه قبل یعنی در مرداد 1403 دکتری خود را در رشته علوم اجتماعی اسلامی از دانشگاه تهران گرفته بود. با انتشار تایید درخواست هیات علمی خود در کانال تلگرامیاش نوشت: فعالیت علمی- تربیتی من از ابتدای سال تحصیلی جدید در دانشگاه الزهرا متمرکز خواهد شد. امیدوارم برای نسلهای بعدی عرصه مطالعات جنسیت و خانواده مفید و موثر باشم.
حالا نام اقبالی با موسسه مشاوره خانواده اش گره خورده است. سال ۱۴۰۰، اما وقتی ستاره اقبالش در دولت ابراهیم رییسی طلوع کرد نام مدرسه دیگری در میان بود. در وبسایت مدرسه علوم انسانی آیه، از اقبالی با عنوان «دکتر ابوالفضل اقبالی» یاد شده که مدرس این مدرسه است و «ستاد عفاف و حجاب وزارت کشور»، «صدا و سیمای جمهوری اسلامی»، «مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه خواهران»، «موسسه بینا وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی»، «ستاد امر به معروف و نهی از منکر»، «مرکز کودک و نوجوان سازمان رسانهای اوج»، «موسسه فرهنگی و هنری بصیرت» و «شورای عالی خانواده» به عنوان محلهای خدمت او ذکر شده است. با این حال به نظر میرسد اقبالی تا پیش از دولت رییسی نام کمتر شناخته شدهای بود و با روی کارآمدن دولت سیزدهم ستاره اقبالش طلوع کرد. علاوه بر این اقبالی در پیامرسان بله نیز کانالی با عنوان جنسیت و عدالت دارد که به بیان دیدگاههای خود در آن پرداخته است. بهطور مثال در یکی از مطالب این کانال قید شده که «درباره اهمیت و محوریت نقش بانوان در خانواده نیز که بحثی وجود ندارد و تاکیدات فراوانی در ادبیات دینی و طرح انقلاب اسلامی برای زن در این زمینه به چشم میخورد. حال باید پرسید مشارکت فعال در عرصههای مختلف جامعه در کنار نقشهای محوری بانوان در خانواده چگونه امکانپذیر است؟ تجربه تاریخی ما الگوی «ابرزن» را برای پاسخ به این مساله معرفی میکند. یعنی اگر قرار به حذف یکی به نفع دیگری نباشد، تنها گزینه جمعِ جبری خانه و جامعه با پذیرش فشارها، نقشی مضاعف برای زن است.»
مرکز مشاوره خانواده ذیل نام اقبالی
پانزدهم آذر ماه پوستری در شبکههای اجتماعی منتشر شده که نشان میدهد ابوالفضل اقبالی مدافع قانون عفاف و حجاب برای والدین، مربیان و پژوهشگرن کارگاه تربیت و زیست عفیفانه برگزار میکند. او این کارگاه را در مرکز خانواده یارا که اخیرا افتتاح شد و مدیریت آن را برعهده دارد برگزار می کند.
بازخوانی رمانهای اقبالی؛ تصویری سورئالیستی از معضلات اجتماعی
ابوالفضل اقبالی چند کتاب داستانی با موضوع حجاب را به رشته تحریر در آورده است. یکی از کتب مجموعهای به نام «به دخترم» چاپ انتشارات تلاوت آرامش سال ۱۳۹۸ است که این کتاب شامل نامههایی است که در داستان میان یک دختر دانشجو و مادرش رد و بدل میشود و گفته میشود که «متناسب با ذهنیتها و دغدغههای سطح عمومی جامعه پیرامون موضوع حجاب، به بررسی ابعاد این مقوله میپردازد.»
در معرفی کتاب در سایتهای فروش آنلاین درباره محتوای این داستان قید شده است که «نگارنده تلاش کرده تا با استفاده از روشهای مختلف، پرسشها و شبهات موجود در جامعه حول محور حجاب را جمعآوری کرده و در یک قالب ساده و روان به ارزیابی سوالات و مباحث حجاب بپردازد.»
از گشت ارشاد تا چادر المیرا
کتاب دیگر نگارش شده توسط اقبالی با عنوان «از گشت ارشاد تا چادر المیرا» نیز در همین حوزه نگارش و توسط انتشارات نشر معارف منتشر شده است. در معرفی این کتاب نیز در سایتهای فروش آنلاین آن قید شده است که «کتاب حاضر، بیان بایستههای حجاب و عفاف بانوان در قالب داستانهایی کوتاه است. در این نوشتار سعی شده است ضرورت حفظ حجاب و احکام شرعی آن و نیز آثار و برکات فردی و اجتماعی آن در قالب داستان بیان شده و وضعیت حجاب و عفاف بانوان ایرانی در عصر کنونی به تصویر کشیده شده و مشکلات زنان عفیف در این زمینه منعکس گردد. نویسنده در همین زمینه به بیان دیدگاه دانشجویان در مورد حجاب پرداخته و استدلالهای آنان در این زمینه را اعم از مثبت و منفی منعکس نموده است. وی از زبان اساتید دانشگاه، دانشجویان دختر و پسر و نیز برخی از افراد معمولی جامعه به تبیین ارزشهای اسلامی مربوط به حجاب و عفاف پرداخته و آفات بدحجابی و بیحجابی و نیز آثار مثبت حجاب را به صورت عملی و ملموس، بیان کرده است»
بیشتر بخوانید: ببینید| ادعای عجیب مدافع قانون حجاب درباره مهسا امینی!
جامعه شناس انقلابی: بیحجابی زنان تعرض جنسی به مردان است
او در گفتوگویی نیز در پاسخ به سوالی درباره تاثیرات گشت ارشاد در ایجاد تنش و دوقطبی این احتمال را تایید و تاکید کرده که «در مساله حجاب و به ویژه ماجرای گشت ارشاد خیلی از نخبگان تذکر دادند و بارها گفتند که باید اصلاحاتی در این باره وجود داشته باشد، اما تغییری اتفاق نیفتاد و این خودش یک بیاعتنایی به بازخورهای جامعه است که آسیبزننده هم است. همین الان هم مطالباتی درباره حجاب وجود دارد و اگر تصمیم جدید حاکمیت همراه با گفتوگو، اقناع و تفاهم با مردم نباشد، بار دیگر شکاف ایجاد میکند، حتی ممکن است این شکاف در بدنه مذهبی جامعه هم اتفاق بیفتد.»
داستان از گشت ارشاد تا چادر المیرا البته روایتی بسیار کلیشهای دارد؛ داستان دختری به نام المیرا که بعد از شنیدن نظرات مختلف چادری میشود.
عجیبتر از همه جمعبندی کتاب در انتهای آن است. وقتی در انتهای کتاب به نظر نویسنده «شبهات مطرح شده در تریبون آزاد دانشجویی» پاسخ داده میشود، نویسنده سوالی را از زبان یکی از دانشجویان مطرح میکند که در پاسخ دهی به آن، تقریبا ارزش تمام اثر را زیرسوال میبرد. سوال این است که «چرا در جامعه ما، بیحجابی اینقدر شیوع پیدا کرده است؟» تعجب برانگیز است که نویسنده از زبان کارشناس حاضر در جمع دانشجویان این جملات را به عنوان پایانبندی استفاده کرده است: «با این اوضاع وخیم فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی جامعه، جوان ۲۶ساله یا باید علیهالسلام باشد تا آلوده نشود یا باید به آن تن بدهد که این مساله طبیعی و عادی است.»
واقعیت امر این است که دیدگاههای اقبالی که حالا از داستاننویسی به قانوننویسی رسیده، درست مثل پایانبندی همین رمان است. در میان تمامی اظهارات او در گفتوگوهای مختلف دو موضوع کلیدی طرح شده است: نخست اینکه «حجاب کم یا بیحجابی حرص و ولع تشکیل خانواده و ارتباط مشروع را از بین میبرد» و دوم اینکه «بیحجاب مزاحم ما است».
اقبالی و اعتراضات پاییز ۱۴۰۱؛ وقتی همه چیز رنگ و بوی جنسی دارد!
بعد از رخدادهای پاییز 1401 اقبالی مکررا تاکید کرد که شعار «زن، زندگی، آزادی» نه التزام به زن دارد، نه التزام به زندگی. او میگوید زندگی یک دوره است و در هر بازهای، اولویتهایی مطرح میشود. او میگوید «شورانگیزی جنسی» مساله این شعار است، نه رفاه. از نظر او، آنها که دنبال این شعار هستند، «دنبال بوس در خیابان، رقص در میانه میدان و استخر مختلط هستند» و آنها میخواهند که «حریمها» برداشته شود. اقبالی توصیه میکند بهجای این افکار، باید به سمت خانواده رفت تا «شورانگیزی جنسی» را در «بستر خانواده» پیگیری کرد.
او در یکی از مقالات خود با عنوان «روششناسی بنیادین اندیشه فمینیستی در ایران» مینویسد که مطالبات جریان زنان در ایران رفتهرفته «رادیکالتر و افراطیتر» شده است. این جریانها در آغاز «پرهیز از رویارویی مستقیم و مقابلهجویانه با قوانین اسلامی داشتند»، اما این وضعیت از دهه ۷۰ تغییر کرد و این جریانها بهدنبال «اهداف فمینیستی» رفتند. او مدعی میشود که این جریانها با اعتراضات اجتماعی در ایران هم پیوند خوردند و مطالباتشان روزافزون شد و «اصل دین» را هدف قرار دادند.
ادامه مقاله او جالبتر نیز میشود؛ چراکه او فمینیستها را بهواسطه مجموعه اقدامات آنها، «علیه فرهنگ ایرانی» میشمارد. اقداماتی نظیر استفاده از مفهوم «کارگر جنسی» بهجای «روسپیگری»، یا مخالفت با چند همسری بهخاطر «جایگاه زن» و زیر سوال بردن «قوامیت مرد در خانواده». در مقابل، او میگوید یکی از مقاصد فمینیستهای ایرانی، ترویج ازدواج سفید و همجنسگرایی است.
با بررسی دقیقتر به خوبی روشن است که دیدگاههای اقبالی در نگارش رمان همان دیدگاهها و بنیادهای فکری است که در زمان تدوین لایحه حجاب داشته و بهرغم نقدهایی که به حضور گشت ارشاد و ایجاد دوقطبی در جامعه دارد اساس نگارش لایحهای در آستانه قانون شدن است را نیز بر ایجاد یک شکاف در تقسیمبندی زنان و شهروندان قرار داده؛ آنها که مزاحم هستند و آنها که مزاحم نیستند.
مساله مهم، اما غفت اقبالی و رویکردهای فکری نزدیکان او از یک مساله است. جامعه امروز با داستان های سورئالیستی او یا مقاله هایش پر از ادبیات انگلیسی متفاوت است.پیام روشن جامعه امروز روی برگرداندن از هر ادبیات و صدایی است که نوعی از خشونت را ترویج کند. نشنیدن این پیام تنها هزینه ها را برای همه افزایش می دهد.
